ΤΟ ΑΜΑΞΙ ΣΤΗ Ν.ΒΥΣΣΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Ν.ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ

ΤΟ ΑΜΑΞΙ ΣΤΗ Ν.ΒΥΣΣΑΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Ν.ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ

 Αμάξι με ζεμένες αγελάδες.

Το αμάξι ή αλλιώς κάρο, ήταν μέχρι τη δεκαετία του εβδομήντα στη Ν. Βύσσα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Ν. Ορεστιάδας  το κατεξοχήν μεταφορικό μέσο.

          Η λέξη αμάξι προέρχεται από την αρχαία ελληνική άμαξα (=άμα  +    άξων ) – αμάξιον - αμάξι, ενώ η λέξη κάρο από το λατινικό carrus = άμαξα.

          Στην περιοχή της Ν. Ορεστιάδας, σε μερικά χωριά το ανέφεραν ως κάρο και σε μερικά ως αμάξι. Εμείς θα το αναφέρουμε ως αμάξι, γιατί έτσι το ονόμαζαν στη Ν. Βύσσα αλλά και γιατί αυτό είναι το ελληνικό όνομα. Βεβαίως σε άλλες περιοχές της Ελλάδας λεγόταν και βοϊδάμαξα, αραμπάς, νταλίκα, σούστα, παϊτόνι, λαντόν, ανάλογα με τη χρήση του.

 

Αμάξι με δύο βουβάλια.

          Το αμάξι το έσερναν ζώα, συνήθως στην περιοχή μας ζευγάρι από αγελάδες, ή βόδια ή και σπανίως βουβάλια. Επίσης ένα ή δύο άλογα,    ένα ή δύο γαϊδούρια και επίσης σπάνια ένα ή δύο μουλάρια.

          Μπορούμε να χωρίσουμε σε τρεις βασικές κατηγορίες τα αμάξια:
 Α) τραμπόλι ,αραμπάς, αμάξι με ένα άξονα και δύο τροχούς.

Β) αμάξι, βοϊδάμαξα, αμάξι με δύο άξονες και τέσσερις τροχούς.

Γ) νταλίκα , σούστα, αμάξι με δύο άξονες, τέσσερις τροχούς και σούστες πάνω στους άξονες για μεγαλύτερη άνεση των επιβαινόντων.

        Στην περιοχή της Ν. Ορεστιάδας χρησιμοποιούσαν κυρίως το παραδοσιακό αμάξι και την νταλίκα και σε αυτά θα αναφερόμαστε από εδώ και πέρα.

 

 Τραμπόλι από το Παλιούρι Ν. Έβρου

          Το δάπεδο του αμαξιού καλύπτονταν από τρεις χοντρές σανίδες, τους ντιουσαμέδες, ενώ τα πλάγια από περίτεχνα κατασκευασμένα παραπέτα, τα κανάτια. Πίσω στο αμάξι προεξείχε ένα ξύλο, η ουρά, μήκους περίπου μισού μέτρου και μπροστά προεξείχε ο όρμος, μήκους περίπου τριών μέτρων, πάνω στον οποίο ήταν τοποθετημένος ο ζυγός. Στο ζυγό αυτό έμπαιναν τα κεφάλια των αγελάδων, βοδιών ή βουβαλιών. Όταν στα αμάξι ζεύονταν δύο άλογα, τότε υπήρχε ένα κεντρικό ξύλο μπροστά και στο κάθε πλάι από ένα ζευγάρι χοντρά δερμάτινα λουριά, τα οποία και συνδέονταν με τα κουσιούμια (= χάμουρα) των αλόγων.

          Η νταλίκα όπου ζεύονταν ένα άλογο ή μουλάρι ή γαϊδούρι, μπροστά είχε δύο παράλληλα ξύλα, τα κόλια, ανάμεσα στα οποία έμπαινε το ζώο, ενώ κατά τη ζέψη του τοποθετούσαν πάνω από το κεφάλι του ένα ξύλινο ημικύκλιο, το στραβόξυλο.

          Τα αμάξια τα έφτιαχναν οι σιδεράδες ή καροποιοί , που έπρεπε να έχουν γνώσεις τόσο ξυλουργικές όσο και σιδηρουργικές, καθότι το αμάξι έχει και ξύλινα και σιδερένια εξαρτήματα. Ξακουστοί για την τέχνη τους καροποιοί της περιοχής μας ήταν οι καροποιοί του Σουφλίου, οι οποίοι πολλές φορές μετέβαιναν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε άλλα χωριά να εκτελέσουν τις παραγγελίες τους, κουβαλώντας φυσικά μαζί και τα πολλά εργαλεία τους. 

 

Ο αρχιμάστορας σιδεράς-καροποιός Ζουμής, με τους μαθητευόμενους και μετέπειτα μεγάλους μαστόρους Κουτσιλάρ(η) και Γκιατζέκ(η).

Στη Ν. Βύσσα σπουδαίοι τεχνίτες ήταν ο Ζουμής, ο Μουλιμπιτζής κι ο Κουτσιλάρ’ς, που έφτιαχναν περίτεχνα αμάξια. Εμείς τα παιδιά στεκόμασταν με τις ώρες έξω από τα μαγαζιά και παρακολουθούσαμε τη διαδικασία της τοποθέτησης της σιδερένιας στεφάνης γύρο από τον τροχό που γινόταν ως εξής: Ο μάστορας άναβε μια μεγάλη φωτιά έξω από το μαγαζί του και έβαζε μέσα τη σιδερένια στεφάνη, μέχρι που να κοκκινίσει. Μετά και με τη βοήθεια ενός δευτέρου ατόμου, έπαιρναν τη στεφάνη και με ειδικές τσιμπίδες την τοποθετούσαν γύρω από τον ξύλινο τροχό. Αυτό γινόταν γρήγορα, ενώ αμέσως πετούσαν νερό για να κρυώσει η στεφάνη και να μην κατακάψει τις ξύλινες αψίδες του τροχού. Η σιδερένια στεφάνη με την ψύξη συστελλόταν και έσφιγγε τον τροχό. Για ακόμη μεγαλύτερη σύσφιξη, έκαμναν σε κάθε αψίδα δύο τρύπες και ένωναν τη στεφάνη με τον τροχό, τοποθετώντας χοντρές βίδες.

 

 Παραδοσιακό καροποιείο.

     Το αμάξι ήταν το μοναδικό μεταφορικό μέσο. Φόρτωναν το αλέτρι και τη σβάρνα για να πάνε στο χωράφι για να  οργώσουν και να σβαρνίσουν. Μετέφεραν τη ΄΄λιτσέρνα΄΄ (=τριφύλλι), τα ΄΄ντουρούκια΄(=κορυφές από τα καλαμπόκια), αλλά και τα ΄΄στιάρια΄΄ στα αλώνια, για να τα κάνουν θημωνιές και να τα αλωνίσει η ΄΄μπατόζα΄΄. 

 

Φορτώνουν το  ΄΄στιάρ(ι)΄΄ για να το πάνε στο αλώνι 

ή στην μπατόζα. 

Μετά το άχυρο το μετέφεραν με τα αμάξια, αλλά για να γίνει αυτό τοποθετούσαν κι  άλλα πρόχειρα ξύλινα κανάτια, έτσι που το ύψος τους  έφτανε τα τρία μέτρα. Μπροστά και πίσω τοποθετούσαν ΄΄γκιουρμέδες΄΄ (χοντρά ξύλα, κάθετα προς τα κανάτια) τα οποία περιτύλιγαν με ΄΄καναβάτσιες΄΄ ή ΄΄τσόλια΄΄ (=χοντρά υφαντά υφάσματα για το σκέπασμα των ζώων), έτσι που να μην χύνεται το άχυρο κατά τη μεταφορά.

 Σημαντικά προϊόντα που μετέφεραν στη Ν. Βύσσα ήταν τα σκόρδα και οι σκούπες, που καλλιεργούνταν σε μεγάλες ποσότητες. Επίσης μετέφεραν πατάτες, κολοκύθια και καρπούζια. Εμείς τα παιδιά, μόλις εντοπίζαμε αμάξι με καρπούζια, τρέχαμε από πίσω και φωνάζαμε: ΄΄Θειόκα, δώσε μου ένα καρπούζ(ι)΄΄. Ο αμαξάς που ήταν από πριν προετοιμασμένος, έπαιρνε τα πιο μικρά ή ακόμα και μισοωριμασμένα και μας τα έδινε. Φυσικά εμείς τα καταβροχθίζαμε, χωρίς να δίνουμε και πολλή σημασία αν ήταν αγουρωπά ή ώριμα.

 

Εδώ μεταφέρουν ΄΄ντουρούκια΄΄ με το αμάξι.

 Αλλά και το εμπόριο γινόταν τα παλιότερα χρόνια με τις νταλίκες και τα αμάξια. Οι παραγωγοί διαφόρων προϊόντων από τα γύρω χωριά, μετέβαιναν με νταλίκες αλλά και με αμάξια στην Ορεστιάδα, κυρίως το Σάββατο, για να τα πουλήσουν στο ΄΄παζάρι΄΄, τη λαϊκή αγορά, αλλά και για να αγοράσουν τα απαραίτητα προϊόντα και εφόδια. Οι δρόμοι γύρω από το χώρο που γινόταν το ΄΄παζάρι΄΄, κατακλυζόταν από αμάξια, στους όρμους των οποίων ήταν δεμένα τα ζώα, καταβροχθίζοντας το χορτάρι που τους έδωσε το αφεντικό τους ή μουγκανίζοντας, διαμαρτυρόμενα με αυτόν τον τρόπο για την καθυστέρηση του αφεντικού τους.
     Φυσικά η μετάβαση και η επιστροφή απαιτούσε πολύ χρόνο και ήταν κοπιαστική για ανθρώπους και ζώα, ανάλογα βεβαίως και με την απόσταση. Σπάνια, ιδίως στα απομακρυσμένα χωριά, μετέβαινε λεωφορείο, μία η δύο φορές την εβδομάδα κι ακόμα πιο σπάνια το χρησιμοποιούσαν οι χωρικοί για συγκοινωνιακό μέσο. Το κύριο μέσο συγκοινωνίας και μεταφοράς  ήταν για πολλά χρόνια  το αμάξι.

 Χαρά μεγάλη από τους επιβαίνοντες. Λέτε να ΄΄πα'αίνουν στο πανα'ύρ(ι) ;΄΄

        Στη Ν. Βύσσα, στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής, το βράδυ της  25^ης Ιουλίου, ένα αμέτρητο πλήθος από αμάξια κατέκλυζε το χώρο γύρο από το πανηγύρι, τα οποία εκτός από τη μεταφορά των προσώπων, χρησίμευαν και ως τόπος για να κοιμηθούν τα παιδιά, όταν νύσταζαν, καθώς το πανηγύρι διαρκούσε ως τα ξημερώματα με πολλά γλέντια στα πολλά ΄΄σαλάτσια΄΄ (=πρόχειρες κατασκευές για υπαίθριες ταβέρνες) που στήνονταν  ειδικά για το πανηγύρι.

Στις ΄΄Χαρές΄΄ (=γάμους) τα αμάξια τα έσερναν αγελάδες, στολισμένες με ΄΄μουντζιούκια(= χάντρες ), για να μεταφέρουν την προίκα της νύφης στο νέο σπιτικό της.

      Ο Μπέης, αυτό το παλιό έθιμο της Ν. Βύσσας αλλά και άλλων γειτονικών χωριών, περιφερόταν στο χωριό, καθισμένος ως άρχοντας, ως μπέης, σε ένα αμάξι, που το έσερναν αγελάδες:

      Στα χωριά της ευρύτερης περιοχής Ορεστιάδας, διάφορα αμάξια περιφέρονταν διαλαλώντας την πραμάτεια τους: Μπαξεβάνηδες με τις ΄΄ματζάνες΄΄, τα πιπέρια, τις ντομάτες και τα υπόλοιπα λαχανικά.

 

Παραδοσιακό αμάξι Σουφλίου με έναν γάιδαρο.

        

       Σουφλιώτες με το χαρακτηριστικό, κατάλληλο για την περίσταση στενόμακρο αμάξι, φορτωμένο με τα ξακουστά τους σταφύλια που το έσερνε ένα άλογο. Κάτοικοι από χωριά του Τριγώνου με αμάξια φορτωμένα ΄΄κουτούκια΄΄ (=ρίζες δέντρων, κατάλληλα για καυσόξυλα), για να τα πουλήσουν στα πλούσια χωριά του κάμπου, όπου υπήρξε έλλειψη από καυσόξυλα. Φτωχικά αμάξια από φτωχικά χωριά της περιοχής να διαλαλούν τα ΄΄γκόρτσα΄΄(=αγριοαχλάδια) προσδοκώντας σε πενιχρή ενίσχυση του εισοδήματός τους. Ακόμα και αμάξια φορτωμένα με ΄΄κόκκινο χώμα΄΄, το οποίο χρησίμευε για εξωτερική βαφή των σπιτιών, περιτριγύριζαν τους δρόμους της Ν. Βύσσας, για να το πουλήσουν στους κατοίκους της κωμόπολης.

Ο παππούς της ΄΄Ψυχής΄΄ με τα δυνατά του βόδια θα μπορούσε να μεταφέρει μεγάλα φορτία κι όχι μόνο αυτά τα λίγα ξύλα.

      Τελευταία αναφέρουμε τη συμμετοχή των χωρικών με τα αμάξια τους στην κατασκευή ή επιδιόρθωση δρόμων, στην ΄΄αγγαρεία΄΄, δηλαδή την υποχρεωτική προσφορά εργασίας που τους επέβαλλε η Κοινότητα. Με τα αμάξια κουβαλούσαν χώματα , πέτρες και ό,τι άλλο χρειαζόταν, ενώ με την προσωπική τους εργασία βοηθούσαν στην ολοκλήρωση του έργου.

 

Νταλίκα με ένα άλογο και διπλές σούστες.

          Από τα προαναφερθέντα συμπεραίνουμε ότι το αμάξι ήταν μια πολύ παλιά αλλά και σημαντικότατη εφεύρεση, που στο διάβα των αιώνων πρόσφερε πάρα πολλά στους ανθρώπους όλων των εποχών, βοηθώντας αποτελεσματικά στην κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών.

Πολλές από τις εικόνες αντλήθηκαν από το διαδίκτυο. Επισημαίνουμε ότι εικόνες και κείμενα που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο, θεωρούνται ότι είναι για δημόσια χρήση. Αν τυχόν θίγονται συγγραφικά δικαιώματα, παρακαλούμε να μας ενημερώσετε, οπότε και θα προβούμε στην αφαίρεση  των αναρτηθέντων  στο δικό μας ιστολόγιο.

Πάντως ευχαριστούμε όλους όσους δημοσιεύουν κείμενα και εικόνες που συμπίπτουν με τα δικά μας ενδιαφέροντα και θα χαρούμε αν κάνουν χρήση των δικών μας δημοσιευμάτων.

Αν θέλετε να σχολιάσετε κάτι από τα γραφόμενα, πατήστε πιο κάτω, εκεί που γράφει ΄΄δεν υπάρχουν σχόλια΄΄ ή ΄΄1,2 ..σχόλια΄΄